فطرس

آیا داستان فطرس ملك و این كه به وسیله امام حسین (ع) شفاعت‏شد، حقیقت دارد؟ به نظر می‏رسد، این اشكال به آن وارد است:
اگر فطرس فرشته بوده، پس از مجردات بود و توانایی سرپیچی نداشت تا رانده شود و به وسیله امام حسین (ع) شفاعت گردد .
با بررسی آیات و روایات متعدد، می‏توان ویژگی‏های زیر را برای فرشتگان برشمرد:
موجودات شریف و ارزشمندی هستند كه واسطه بین خداوند متعال و عالم محسوس به شمار می‏آیند و در همه حوادث بزرگ و كوچك جهان نقش دارند; بر هر امری با توجه به ابعاد و جنبه‏های مختلف آن یك یا چند فرشته گمارده شده است، نقش فرشتگان در حوادث و جریان‏ها، اجرای فرمان الاهی و تثبیت آن در جایگاه ویژه‏اش است . قرآن كریم در این باره می‏فرماید: «لا یسبقونه بالقول و هم بامره یعملون; (1) آن‏ها در هیچ سخنی بر خداوند پیشی نمی‏گیرند و مطیع امر خداوندند .»
در فرشتگان سركشی و نافرمانی وجود ندارد; چون اراده‏ای مستقل از اراده خداوند ندارند تا چیزی خلاف خواست او بخواهند . قرآن در این مورد می‏فرماید: «لا یعصون الله ما امرهم و یفعلون ما یؤمرون; (2) فرمان خداوند را مخالفت نمی‏كنند و امر او را اطاعت می‏كنند .»
فرشتگان، با وجود فراوانی و كثرت، از نظر مقام و درجه مختلفند . برخی برتر از برخی دیگرند و عده‏ای فرمانده و عده‏ای فرمانبردارند . آن كه فرمانده است‏به امر الاهی امر می‏كند و فرمان می‏دهد و آن كه فرمانبر است نیز به دستور الاهی مطیع و فرمانبردار است و همگی در این ویژگی كه از خود اراده و اختیاری ندارند،
مشتركند; چنان كه قرآن می‏فرماید: «و ما منا الا و له مقام معلوم; (3) هر كدام از ما فرشتگان دارای رتبه و جایگاه معین و مشخصی است .»
چون كارهای فرشتگان به امر خداوند و اراده او است و خداوند در همه امورش غالب و چیره است - «و الله غالب علی امره; (4) خداوند بر كارش مسلط و چیره است - و هیچ چیز در آسمان‏ها و زمین او را عاجز و مغلوب نمی‏سازد، (5) فرشتگان نیز كه فرمانبرداران حق بوده، اراده و خواستی جز اراده و خواست او ندارند و همواره چیره و پیروزند. (6)
در مورد فطرس كه یكی از فرشتگان الاهی است، روایات متعددی داریم كه مضمون و محتوای آن‏ها یك‏سان است . در روایتی می‏خوانیم: فطرس فرشته‏ای بود كه گردا گرد عرش الاهی در گردش بود و درباره دستوری از اوامر خداوند كوتاهی و سستی ورزید . بالش به كیفر این نافرمانی چیده شد و به یكی از جزیره‏ها تبعید گردید . هنگامی كه امام حسین (ع) متولد شد، جبریل (ع) برای عرض تبریك به پیامبر (ص) به سوی زمین فرود آمد و در راه با فطرس دیدار كرد . جبریل (ع) به وی پیشنهاد كرد، برای عرض تبریك و تهنیت، با او نزد پیامبر (ص) برود . هنگامی كه جبریل (ع) او را به حضور پیامبر (ص) برد، به امر پیامبر (ص)، بالش را به بدن پاك امام حسین (ع) مالید و سلامتش را باز یافت . (7)
عده‏ای از بزرگان معتقدند، داستان فطرس با آیات صریح قرآن كه ویژگی‏های فرشتگان را برشمرده، آن‏ها را بندگان مطیع و كریم و شایسته خداوند معرفی می‏كند و از هر نوع سرپیچی و نافرمانی پیراسته می‏داند، سازگاری ندارد; پس باید این گونه روایات را نادرست‏شماریم; و به فرض درستی‏شان، بدان سبب كه نكته‏ای فراتر از ادراك ما دارند، باید علمش را به اهلش یعنی اولیای برگزیده الاهی واگذاریم و خود را در فهم آن ناتوان بدانیم .
در مقابل عده‏ای بر این باورند كه فرشتگان اصناف و درجه‏های گوناگون دارند . گروهی مقربند و گروهی در درجه پایین‏تر جای گرفته‏اند . آیاتی كه هر گونه نافرمانی و سرپیچی را از فرشتگان نفی می‏كنند، به فرشتگان مقرب مربوط است . فطرس از فرشتگان مقرب نبود تا از هر نوع سركشی پیراسته باشد; به ویژه آن كه تخلف و سرپیچی فطرس در برخی روایات كندی و سستی ورزیدن خوانده شده كه نوعی ترك اولی است نه گناه . چنان كه پیامبران (ع) نیز درجات مختلف دارند: «تلك الرسل فضلنا بعضهم علی بعض; (8) بعضی پیامبران را بر بعضی برتری بخشیدیم .»
عده‏ای از انبیاء ترك اولی داشتند; ولی جمعی مانند پیامبر بزرگوار اسلام (ص) و خاندان پاكش جز اراده الاهی اراده‏ای نداشتند و حتی از ترك اولی نیز پیراسته بودند .